پیامبر اسلام (ص) ــ به منظور صیانت نصوص قرآنی ــ علاوه براستمداد از نیروی حـافظه مـردم دستـور داد قرآن را بنویسند، وآنا نکه دست اندرکار نگارش قرآن بودند به "کتـّاب وحـی" نا مبردار بوده اند. شمار این نویسندگان وحی به چهل و سه و یا چهل و پنج نفر بالغ می گردد که در زمان پیامبر اسلام (ص) به کتابت وحی اشتغال داشته اند. لازم به ذکر ست که پنج نفر از کاتبان وحی که عبارت بودند از: علی بن ابیطالب و زید بن ثابت و عبدالله بن مسعود و معاذ بن جبل و اُبّی بن کعب بیشتر افتخار حضور پیامبر را داشته اند و حضرت علی (ع) سرپرست و ناظر آنان بوده است.
گرد آوران قرآن
کسانی که به گرد آوری قرآن در زمان رسول اکرم (ص) اقدام کرده اند عبارتند از: علی بن ابیطالب (ع) معاذ بن جبل زید بن ثابت اُبَّی بن کعب ابوزید ثابت بن زید بن نعمان
اولین گردآورنده قرآن
دراینکه چه کسی پس از وفات رسول خدا (ص) به جمع وتدوین قرآن وترتیب سُوَرآن قیام کرد ــ ازنظر محققان اهل سنت ــ اختلاف نظر وجود دارد. ولی آنچه علماء شیعه و اهل سنت اظهار کرده اند، و می توان ضمن آن به قدر متیقّن (به طور یقین) و جامعی دست یافت، این است که امیرالمؤمنین علی (ع) آغازگر تدوین قرآن بر حسب وصیت و سفارش پیغمبراکرم (ص) پس از رحلت آن حضرت بوده است. سیوطی می نوسید: "از طریق ابن سیرین نقل شده است که گفت: علی (ع) هنگامی که پیامبر(ص) رحلت نمود، فرمود: سوگند یاد کردم که رداء برنگیرم جز برای نمازجمعه تا آنگاه که قرآن را جمع آوری نمایم، و درنتیجه موفق به جمع قرآن شده ام." سپس سیوطی پس از نقل این روایت، اضافه می کند:"پس از بیعت مردم با ابی بکر، علی (ع) در خانه خود نشست. به ابی بکرگفتند: علی (ع) نمی خواهد با تو بیعت نماید. ابی بکر، شخصی را نزد آن حضرت فرستاد، و به اوگفت: آیا بیعت با مرا مکروه می داری؟ علی (ع) فرمود: من دیدم که در کتاب خداوند (یعنی قرآن) چیزها یی افزوده می شود. پس با خود گفتم که جز برای نماز، ردا برنگیرم تا قرآن را جمع آوری کنم. ابی بکرگفت: کار شایسته ای را انجام داده ای." نظر عدهای ازمحدثان و محققان برآنست که مصحف علی (ع) به عنوان سپرده امامت به فرزندش امام حسن مجتبی (ع) رسید و به تدریج به همان عنوان "میراث امامت" از امامی به امام دیگرمنتقل گشت، که سرانجام در اختیار آخرین و دوازدهمین امام شیعه قرار گرفت که پس از ظهورخود، آن را به مردم ارائه خواهند نمود.
جمع آوری قرآن در زمان خلفا
پس از رحلت پیامبر اسلام (ع) چون عده زیادی از قاریان و حافظان قرآن در جنگ یمامه (از نواحی شرق حجاز) که با مُسلمیه کذّاب صورت گرفت، به شهادت رسیدند، ابوبکر به زید بن ثابت سفارش جمع آوری قرآن را داد و در زمان عثمان به لحاظ اینکه قاریان بیشتر متکی به حافظه خود بودند و به دلیل فتح سرزمینهای جدید و مسلمان شدن مردم آن سرزمینها که زبان غیرعربی داشتند.اختلاف در قرائت به وجود آمد و چـون قرآن بدون نقطه و حرکات و با خط کـوفی نوشته می شد، قرائـت آن برای همه میسّر نبود، در سال30 هجری عثمان دستور داد، شورائی مرکب از 12 نفر از قریش و انصار با نظارت زید بن ثابت تشکیل شود و با مراجعه به نسخه های قرآن موجود در شهرهای مختلف و تطبیق آنها با قرآنی که عثمان از حفصه همسر پیامبر گرفته بود، مجدداً قرآن را با کمال دقت با خط کوفی بنویسند. و بدین ترتیب عثمان مسلمین را بر یک قرائت وادار نمود و قرآنهای موجود امروز همان است که از روی نسخه عثمان گرفته اند. و یک نسخه از قرآن نامبرده در کتابخانه ملی پاریس مـوجود است. درنتیجه می توان گرد آوری قرآن را به سه دوره مشخص تقسیم کرد: 1- زمان پیامبر اکرم (ص) 2- دوره ابوبکر 3- دوره عثمان
نوشت افزاری که معمولاً در ابتدا آیات قرآن را بر آن می نوشته اند
1- اَقْتاب: درآن زمـان معـمولاً چوبهایی می ساختند که تقـریباً پهن و صاف باشد، و آن را جهت سـوار شدن بر پشت شتران می گـذاشتند. این چوبها به جهت قسمت صاف و مناسبی کـه داشت، گاهـی جهت نوشتن مطالب گوناگون از جمله بعضی از آیات قـرآن بـه کـار می رفته است که اینگونه چـوبها را اَقتـاب می گفته ا ند. 2- اَکْتاف: جمع "کِتْف" به معنای استخوان شانه است در آن ادوار نیز گاهی این استخوانها را به گونه ای قرار می دادند که پس از خشک شدن آماده برای نوشتن باشد. 3- حَریرْ: نـوعی پارچه بوده است که به جهت دوامی که داشته، آیـات قـرآن را روی آن می گذاشتند. 4- رَق: نوعی برگ سفید یا پوست نازک و لطیفی بوده که از آن جهت کتابت قرآن استفاده می کرده اند. 5- سِجِلْ: این کلمه به معنی عهدنامه وکتیبه است که قضات صورت دعاوی و احکام شرعیه را برآن می نوشتند. 6- صُحُف: این هم یک نوع برگ نازک بوده که جهت نگاشتن و نویسندگی مفید و روی آن کتابت میکرده اند. 7- عَسَبْ : این لغت به معنای چوب درخت خرما ست،که دارای برگهای پهن و مناسبی بوده است و جهت کتابت آیات و موارد دیگر از آن استفاده می کرده اند. 8- قِرطاسْ: این واژه به معنای کاغذ است در آن ایام لوحه هایی ازکاغذ وجود داشته که در نگارش آیات خدا از آنها استفاده می کرده اند این لغت در قرآن نیز آمده است. 9 - قَـلَمْ: این کلمه در چهار آیه از سُوَر قرآن بیان گشته و از آنجا که وسیله مهمی درآموزش و آموختن علوم و شناساندن هستی و جهان آفرینش است، خداوند تبارک و تعالی آن را با اهمیت شمرده و حتی به آن سوگند خورده است و سوره ای از سور قرآن را نیز به آن اختصاص داده است. 10- مِداد: این لغت نیز بیانگر نوعی نوشت ابزار است به معنی مرکـّب که در قـرآن نیز ذکـر شده است.
نامهای قرآن
بعضی از دانشمندان بیش از 90 نام برای قرآن ذکرکرده اند. سیوطی به نقل از کتاب "البرهان" زرکشی می نویسد: قاضی شیذله پنجاه و پنج نام برای قرآن یاد کرده است که عبارتند از: کِتابْ، مُبینْ، قُرآن، کَرِیمْ، نُور، هُدی، رَحْمَةْ، فـُرْقانْ، شِفاءْ، مَوْعِظَة، ذِکْر، مُبارَک، مَرفُوعَة،عَلـِّیٍ، حِکْمه، حَکیمْ، حَبْل، مُطَهَّرة، صِراط، مُستَقیم، قَیّم، قَوْل، فَصْل، نَبَأ، اَحْسَنَ الْحَدیثْ، مَثانی، مُتَشابِه، تَنْزیلْ، رُوح، وَحی، عَرَبّی، بَصائِر، صُحُف،بَیانْ، عِلم، حَقّ، مُکـَرَّمَة، هادی، عَجَب، تَذْکِرَة، عُروَةُ الْوُثـْقی، صدقْ، عَدْل، اَمْر، مُنادی، بشْری، مَجید، زَبُور، بَشیر، نَذیْر، عَزیز، بَلاغْ، قـِصَص، کـَلامْ و مُهَیْمِنْ.
قرآن درکلام معصومین (ع)
1- عظمت قرآن: قالَ رَسُولُ الله (ص): "فَضْلُ الْقُرآنِ عَلی سائِرِ الْکَلامِ کَفَضْلِ اللهِ عَلی خَلْقِهِ" رسول خدا (ص) فرمود: برتری قرآن بر سایر سخنان، مانند برتری خداوند است بر بندگانش. 2- تعلیم و تعلّم قرآن: قالَ رَسُولُ الله (ص): "خِیارُکُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرآنَ وَ عَلَّمَهُ" رسول خدا (ص) فرمود: بهترین شما کسانی هستند که قرآن آموخته و به دیگران تعلیم می دهند. 3- نگاه کردن به کلمات قرآن: قالَ رَسُولُ الله (ص): "اَلنَّظَرُ فِی الْمُصْحَفِ مِنْ غَیْرِ قِراءَةٍ عِبادَةٍ" رسول خدا (ص) فرمود: نگاه کردن به صفحات قرآن (حتی بدون خواندن آن) عبادت است. 4- قرآن خواندن جوان: قالَ الصّادق عَلَیْهِ السَّلامْ: "مَنْ قَرَأَ الْقُرآنَ وَ هُوَ شابٌّ مُؤْمِنٌ، اِخْتَلَطَ الْقُرْآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ" امام صادق (ع) فرمود: کسی که قرائت قرآن کند در حالی که جوان با ایمان باشد قرآن با گوشت و خونش آمیخته می شود. 5- تأثیر قرآن خواندن: قالَ رَسُولُ الله (ص): "اِنَّ الْقُلُوبُ تَصْدَءُ کَما یَصْدَءُ الْحَدیدُ فَقیلَ یا رَسولُ اللهِ ما جَلاءُها، قالَ: تَلاوةُ الْقُرْآنَ وَ ذِکْرُ الْمُوْتِ" پیامبر (ص) فرمود: به درستی که دلها زنگ می گیرد، آنچنان که آهن زنگ می گیرد، عرض شد یا رسول الله (ص) جلای آن با چیست؟ فرمودند: تلاوت قرآن و یاد کردن مرگ است. 6- عمل به دستورات قرآن: قالَ رَسُولُ الله (ص): "ما امَنَ بِالْقُرآنِ مَنْ اِسْتَحَلَّ مَحارِمَهُ" پیامبر (ص) فرمودند: ایمان نیاروده است به قرآن کسی که حلال بداند چیزهای را که قرآن حرام کرده است. 7- تلاوت قرآن در خانه: قالَ النَّبُی (ص): "نَوِّرُوا بُیُوتِکُمْ بِتِلاوَةِ الْقُرآنَ وَ لا تَتَّخِذُوها قُبُوراً کَما فَعَلَتِ الْیَهُودُ وَ النَّصاری، صَلُّو فِی الْکَنائِسِ وَ الْبِیَعِ وَ عَطَّلُوا بُیُوتَهُمْ فَاِنَّ الْبَیْتَ اِذا کَثُرَ فیهِ تَلاوَتُ القُرْآنِ کَثُرَ خَیْرَهُ وَ التِّسَعَ اَهْلُهُ وَ اَضاءَ لِاَهْلِ السَّماءِ" پیامبر گرامی (ص) فرمود: نورانی کنید خانه های خودتان را با تلاوت قرآن و آن را قبرستان قرار ندهید کما اینکه یهود و نصار کردند، نماز در کلیساها و (کنیسه ها) خواندند و خانه های خود را معطل گذاشتند، پس به درستی که اگر زیاد شود تلاوت قرآن در خانه ای خیر و وسعت برای اهل آن زیاد می شود و می درخشد و به اهل آسمان نور می دهد، آنچنان که ستاره های آسمان به اهل زمین نور می دهد و می درخشد. 8- فهم و درک قرآن: قالَ عَلیٌ (ع): "مَنْ فَهِمَ الْقرآنَ فَسَّرَ جُمَلَ الْعِلْمْ" علی (ع) فرمود: هر کس قرآن را بفهمد تمام علوم را تفسیر می کند. (در قرآن به تمام علوم اشاره شده است). 9- احترام قرآن: قال رَسولُ الله (ص): "مَنْ وَقَّرَ الْقُرآنَ فَقَدْ وَقَّرَاللهَ وَ مَنْ لَمْ یُوقَّرَ الْقُرآنَ فَقَدْ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَةِ اللهِ، حُرْمَةُ الْقُرْآن عَلَی اللهِ کَحُرْمَةِ الوالِدِ عَلَی الْوَلَدْ" رسول خدا (ص) فرمود: کسی که از قرآن تجلیل کند، از خدا تجلیل کرده و کسی که قرآن را تجلیل نکند به حریم خدا اهانت کرده، حرمت و قدر قرآن نزد خدا مانند برتری پدر بر فرزند است. 10- کسانی که قرآن را به زحمت یاد می گیرند: قالَ الصّادق (ع): "اِنَّ الَّذی یُعالِجُ الْقُرآنَ وَ یَحْفَظَه بَمِشّقةٍ مِنْهُ (قِلَّة حِفْظٍ) لَهُ اَجْرانْ" امام صادق (ع) فرمود: کسی که کشش حافظه اش کم است و با مشقت قرآن را فرا می گیرد دو اجر دارد. 11- قرآن و عترت: قالَ رَسولُ اللهِ (ص): "اِنّی تارِکٌ فیکُمُ الثَّقَلَینِ: کتِابَ اللهِ وَ عِتْرَتی اَهْلَ بَیْتی لَنْ یَفْتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الْحَوضْ" رسول خدا (ص) فرمود: من در میان شما دو چیز سنگین و (گرانبها) به یادگار می گذارم: کتاب خدا و اهل بیت من از هم جدا نمی شوند، تا با من نزد حوض کوثر ملاقات کنند.
درباره این سایت